تاریخ را در فهرج ببینید

امیرترقی نژاد

دیدن روستای تاریخی فهرج از توابع شهرستان یزد خالی از لطف نیست .پس اگر مایل هستید از تاریخ اسلام بیشتر بدانید با سفر به این روستا ،صدای سال ها فرهنگ و معماری ایرانی را احساس نمایید.

روستای باستانی فهرج در 60 کیلومتری شرق استان یزد، در مسیر یزد-کرمان و در دل کویر قراردارد. این شهر یکی از مراکز اسکان اولیه ایرانیان بوده و" پهره "نام داشته است.اما آن چیزی که بر شهرت این روستای تاریخی افزوده ،مسجد جامع این روستا می باشد که قدمت آن به نیمه اول قرن اول هجری در زمان ساسانیان برمی گردد.

بنابراین وقتی به هشت ستون بزرگ، شبستان کوچک و شکل بنا، نگاهی داشته باشید به خوبی شما را به یاد ساختمان های دوره ساسانی می اندازد.

این اثر در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۴۹ با شمارهٔ ثبت ۹۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این مسجدهمچنین قدیمی ترین مسجد ایران می باشدکه منار گلی نه چندان بلند آن در قرن سوم به بنای اصلی اضافه شده که در عین حال راه دسترسی به پشت بام نیز می باشدو از همه مهمتر اینکه ،تنها مسجدی است که در جهان اسلام با قدمت زیاد ، ساختمان آن از ابتدا تا کنون تغییری نکرده است.

البته مسجد جامع فهرج، تک مناره است که این منار به عنوان نشانه آبادی نیز از دور نمایان است. این عنصر معماری و نیز گرمخانه کوچک مجاور آن که تماماً از خشت بنا شده اند به دلیل کاهش ابعاد خشت ها در مقایسه با مسجد اولیه، جزء عناصر الحاقی به مسجد محسوب می شوند .

معماری مسجد جامع فهرج، اساساً معماری بسیار ساده و بی تکلفی است و تزیینات آن متاثر از اولین مسجدی که در مدینه ساخته شد و کم یا بیش در مساجد صدر اسلام نیز دیده می شود. در دیوار قبله، قاب بندی مختصری وجود دارد که جهت قبله را مشخص می کند.

ستون های این مسجد هم از آنجا که با خشت ساخته شده اند، قطور و حجیم به نظر می رسند. گوشه اغلب آنها به طرز هنرمندانه ای گرد شده تا به لحاظ بصری، تناسب ستون تعدیل شود هرچند که چنین کاری به لحاظ کاربری نیز دلایل خود را دارند.

ساختمان مسجد جامع فهرج تماماً از خشت و گل است که به لحاظ ساختمانی نیز جزء نوادر معماری گلین محسوب می شود. پوسته نازکی از گچ، قسمت هایی از معماری داخلی مسجد را پوشانیده است؛ هرچند که به لحاظ حمله موریانه و آسیب های وارده از سوی انسان، آسیب فراوان دیده است.

لازم به ذکر است که در جریان مرمت، با دقت فراوان کوشیده شد تا از اصالت آن صیانت شود و سندیت معماری داخلی مسجد مخدوش نشود.